ایران و ایالات متحده روز شنبه گفت‌وگوهایی سطح بالا را در عمان آغاز کردند؛ مذاکراتی که با هدف احیای روند گفت‌وگو درباره برنامه هسته‌ای در حال پیشرفت ایران صورت می‌گیرد. این گفت‌وگوها در حالی انجام می‌شود که منطقه از درگیری‌های گسترده در غزه، لبنان، دریای سرخ و سوریه در التهاب است و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، هشدار داده در صورت عدم دستیابی به توافق، ممکن است گزینه نظامی را دنبال کند.
در این دور از مذاکرات، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، ریاست هیئت ایرانی را بر عهده دارد. در طرف آمریکایی نیز استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، هدایت گفت‌وگوها را بر عهده گرفته است. این نخستین گفت‌وگو بین دو کشور در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ محسوب می‌شود.
سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اسماعیل بقایی، در پیامی در شبکه اجتماعی X اعلام کرد: «گفت‌وگوهای غیرمستقیم بین ایران و آمریکا با میانجی‌گری وزیر خارجه عمان آغاز شده است.»
بقایی توضیح داد که هر هیئت در اتاق جداگانه‌ای مستقر است و پیام‌ها از طریق وزیر خارجه عمان بین دو طرف رد و بدل می‌شود.
بر اساس گزارش منابع آگاه عمانی به رویترز، محور اصلی مذاکرات شامل کاهش تنش‌های منطقه‌ای، تبادل زندانیان و توافق‌های محدود برای کاهش تحریم‌ها در ازای مهار فعالیت‌های هسته‌ای ایران است.
عمان سال‌هاست نقش میانجی بین ایران و قدرت‌های غربی را ایفا می‌کند و پیش‌تر نیز در آزادی برخی اتباع خارجی و دوتابعیتی‌های بازداشت‌شده در ایران نقش داشته است.
از سوی تهران، نگاه به این گفت‌وگوها با احتیاط و بدبینی همراه است. ایران نسبت به نیات دولت ترامپ مشکوک است، به‌ویژه با توجه به تهدیدهای مکرر ترامپ درباره حمله نظامی در صورت ادامه روند غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران – روندی که غرب آن را به‌عنوان گامی بالقوه به سوی ساخت سلاح هسته‌ای تلقی می‌کند.
در حالی که هر دو طرف از احتمال پیشرفت‌هایی سخن گفته‌اند، همچنان اختلافات زیادی باقی است؛ از جمله در مورد شیوه برگزاری مذاکرات که ایران بر غیرمستقیم بودن آن اصرار دارد، اما ترامپ خواستار گفت‌وگوهای رو در رو است.
پیش از آغاز رسمی مذاکرات، عراقچی در مسقط با بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، دیدار و مواضع کلیدی جمهوری اسلامی را برای انتقال به طرف آمریکایی تشریح کرد. این نخستین بار است که هیئت ایرانی با دولت ترامپ در این دوره وارد گفت‌وگو می‌شود.
بر اساس تحلیل ناظران، در صورتی که پیشرفتی در این مذاکرات حاصل شود، می‌تواند به کاهش تنش در منطقه‌ای کمک کند که از سال ۲۰۲۳ به‌دلیل جنگ‌های خونین در غزه و لبنان، تبادل آتش میان ایران و اسرائیل، حملات نیروهای حوثی به کشتی‌های دریای سرخ و تغییرات سیاسی در سوریه، به‌شدت ملتهب شده است.
احتمال موفقیت یا شکست؛ پیامدهای سنگین
با این حال، شکست مذاکرات می‌تواند نگرانی‌ها نسبت به وقوع درگیری گسترده‌تری در منطقه را تشدید کند؛ منطقه‌ای که سهم قابل توجهی در تأمین نفت جهان دارد. تهران نیز به کشورهای همسایه‌ای که میزبان پایگاه‌های نظامی آمریکا هستند، هشدار داده در صورت مشارکت در هرگونه اقدام نظامی علیه ایران، با «پاسخی شدید» مواجه خواهند شد.
عراقچی در گفت‌وگویی تلویزیونی تصریح کرد: «اگر طرف مقابل با رویکرد برابر وارد مذاکرات شود، امکان دستیابی به تفاهم اولیه برای ادامه گفت‌وگوها وجود دارد.»
او همچنین اشاره کرد که هنوز برای پیش‌بینی مدت زمان مذاکرات زود است. «در این جلسه بسیاری از مسائل بنیادی و اولیه روشن خواهد شد؛ از جمله اینکه آیا اراده کافی در دو طرف وجود دارد یا خیر. پس از آن، درباره زمان‌بندی تصمیم‌گیری خواهیم کرد.»
به گفته یک مقام ایرانی، رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، اختیارات کامل را برای پیشبرد مذاکرات به عراقچی واگذار کرده‌اند.
با این حال، ایران بار دیگر تأکید کرده که برنامه‌های دفاعی از جمله برنامه موشک‌های بالستیک قابل مذاکره نیست.
جمهوری اسلامی همواره اعلام کرده که به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست. اما کشورهای غربی و اسرائیل معتقدند که تهران به‌صورت مخفیانه در تلاش برای دستیابی به توانایی ساخت بمب اتمی است.
غرب می‌گوید میزان غنی‌سازی اورانیوم در ایران فراتر از نیازهای یک برنامه انرژی غیرنظامی است و ذخایر کنونی به سطحی از خلوص نزدیک شده که برای تولید سلاح مناسب است.
ترامپ که از فوریه بار دیگر کارزار فشار حداکثری علیه ایران را از سر گرفته، در سال ۲۰۱۸ در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود، از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ خارج شد و تحریم‌های شدیدی علیه ایران اعمال کرد. در پی آن، برنامه هسته‌ای ایران شتاب بیشتری گرفت؛ از جمله غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد، که تنها یک گام فنی تا سطح مورد نیاز برای ساخت بمب فاصله دارد.
در این میان، اسرائیل – نزدیک‌ترین متحد آمریکا در منطقه – که برنامه هسته‌ای ایران را تهدیدی وجودی برای خود می‌داند، بارها اعلام کرده در صورت ناکامی دیپلماسی، ممکن است به اقدام نظامی روی آورد.
از سوی دیگر، نفوذ منطقه‌ای تهران طی ۱۸ ماه گذشته تضعیف شده است؛ به‌ویژه پس از تضعیف یا فروپاشی متحدان منطقه‌ای‌اش موسوم به «محور مقاومت» در پی آغاز جنگ حماس و اسرائیل و سقوط دولت بشار اسد در سوریه در دسامبر گذشته.
